Dzieje żyrardowskich chórów śpiewaczych rozpoczynają się w XIX wieku. Wraz z uruchomieniem produkcji w Fabryce Wyrobów Lnianych w 1833 r. do osady fabrycznej przybyli pierwsi pracownicy oraz mieszkańcy Żyrardowa. Wśród nich były zapewne osoby kochające śpiew i śpiewem umilające sobie czas wolny. Jednak początek zorganizowanych grup śpiewaczych w Żyrardowie przypada dopiero na drugą połowę XIX wieku.

Po nabyciu żyrardowskiej fabryki przez firmę Hielle & Dittrich w 1857 r., do Żyrardowa przybyła kolejna fala imigrantów, głównie pochodzących z okolic dawnego Schönlinde (obecnie Krasna Lipa w Czechach). W tym czasie kilku, a następnie kilkunastu mężczyzn spotykało się w domu pierwszego przewodniczącego (prezesa) śpiewaków, Józefa Sandmanna, znajdującym się przy dawnym placu targowym na terenie wybudowanej później Ochronki. Tam, przeważnie wieczorami, po zakończeniu pracy w fabryce, formował się pierwszy żyrardowski chór śpiewaczy.

Za początek tego pierwszego chóru/towarzystwa śpiewaczego w Żyrardowie już w XIX wieku przyjęto rok 1861. Jego pierwszymi członkami byli głównie tkacze i przędzalnicy, którzy przybyli do naszego miasta wraz z Karolem Augustem Dittrichem. Pierwszym kierownikiem śpiewaków był majster tkalni Jakub Baier, a pierwszy duży występ odbył się w 1864 r. przy dworcu kolejowym w Rudzie Guzowskiej.

W kolejnych latach działalność pierwszych śpiewaków w Żyrardowie rozwijała się coraz prężniej. W latach 1865-1870 ich prezesem był majster Adolf Albrecht, a następnie Karol Stellzig. W 1870 r. żyrardowskie Towarzystwo Śpiewacze nabyło fortepian, a w roku następnym żyrardowscy śpiewacy po raz pierwszy wystąpili gościnnie - w Warszawie. Od 1880 r. prezesem Towarzystwa został zięć Karola Augusta Dittricha, Edward Hielle, którego w 1884 r., po wyjeździe z Żyrardowa, zastąpił Emil Marian.

Od 1885 r. śpiewacy regularnie występowali podczas koncertów w Parku na Rudzie, później także w Parku Ludowym, czy na terenie Teklinowa (Teklinu). Co pewien czas brali również udział w koncertach wyjazdowych, m.in.: w Warszawie, Łodzi, Pabianicach, czy Radziwiłowie.

Na załączonym zdjęciu (ze zbiorów naszego Muzeum) uwieczniono jeden z takich występów żyrardowskiego Towarzystwa Śpiewaczego. „Mannschaft an Bord” – czyli „Załoga okrętu”, to jednoaktowa operetka autorstwa chorwackiego kompozytora Ivana Zajca, wystawiona przez żyrardowskich śpiewaków w 1888 r., zapewne na terenie leśnej willi Dittrichów. Zwróćcie uwagę na ciekawe kostiumy i bogatą scenografię. Na fotografii uwieczniono m.in.: ówczesnego prezesa Towarzystwa, E. Mariana (stoi pośrodku pierwszego rzędu, trzymając za ręce kobietę), czy kierownika chóru, H. Rottera (stoi w ostatnim rzędzie, drugi od lewej).

Każdy pracownik Zakładów Żyrardowskich mógł należeć do tego pierwszego Żyrardowskiego Towarzystwa Śpiewaczego, niezależnie od narodowości, choć składka członkowska nie była mała. Od 1894 r. wynosiła 20 kopiejek miesięcznie dla czynnych członków, oraz 50 kopiejek dla biernych, a od 1905 r. już 60 kopiejek dla czynnych i 80 kopiejek dla biernych. Funkcjonowały również kary: 20 kopiejek za nieobecność i 10 kopiejek za spóźnienie. Głównym sponsorem chóru był Karol Józef Gustaw Dittrich (junior).

Żyrardowscy śpiewacy uczestniczyli w pogrzebach swoich kolegów, członków rodzin oraz różnych oficjeli fabrycznych. Występowali na koncertach, festynach, karnawałach, świętach i imprezach integracyjnych. Od lat 90. XIX wieku swoje próby urządzali na terenie leśnej willi Dittrichów. W 1894 r. prezesem został jeden z najważniejszych dyrektorów żyrardowskiej fabryki, Artur Neumann, który w 1911 r. zorganizował huczne uroczystości związane z 50. rocznicą powstania Towarzystwa.

Wielu członków tego pierwszego Żyrardowskiego Towarzystwa Śpiewaczego (z niem. Żyrardower Gesangverein) było później współzałożycielami oraz członkami innych chórów w Żyrardowie, w tym Towarzystwa Śpiewaczego „Lira”, które w tym roku obchodzi 130-lecie istnienia. Taką osobą był m.in. kierownik chóru H. Rotter oraz pierwszy burmistrz Żyrardowa, J. Procner.

Mateusz Waśkowski,

Historyk, Kustosz Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie.

Post pochodzi z profilu autora na FB - Echo Żyrardowskie.